Pituah Jo Pangaja Bagi Pihak Laki-Laki

 E. PITUAH JO PANGAJA BAGI PIHAK LAKI-LAKI

Pitua jo pangaja adalah nasehat serta petunjuk dari salah seorang mamak/ninik mamak kepada pihak laki-laki, antara lain tentang cara-cara berumah tangga yang baik menurut syarak dan adat.

1. Waktu Pelaksanaan :

Sebelum balatak tando di rumah si perempuan. manduduekkan kampuang bagi niniek mamak nan sapayuang. Urang sumando kapado niniek mamak minta izin pituah jo pangaja kapado niniek mamak.

Maa beliau angku, angku Dt. Bagindo !

Dilayienyo angku Dt. Bagindo sorang, kok dibathinnyo iyolah angku Dt. Bagindo nan babirian, nan bamamak bakamanakan, nan baradiek nan ba kakak.

Sampaikanlah St. Malenggang !

Anak di kami sagalo mande bapak; keteklah gadang, binguang lah cadiek, malah balie baraka, alah patuik mamakai adat dalam nagari, iyolah adat sumando manyumando, dari Korong nan satu nak manampueh ka Korong nan satu. Karano dek kami cancang indak dapek mamutuihkan, makan indak dapek mahabihkan, karano kami talingkuang dilarangan. Ketek nan anak kami, lah gadang kamanakan di mamak sarato jo niniek mamak. Itulah nan kami sampaikan kapado angku Dt. Bagindo nan babirian, nak mamintak pitua jo pangaja sarato pitatah jo patitihnyo. Lah sampai di Sutan Malenggang ? Sakiro-kiro baitu baru !

Maa Sutan Malenggang!

Diateh parbanaran Sutan Malenggang tadi, itulah kato nan sabananyo kok indak takana dek inyo, jo mande bapak ka dikanakan, kok di kami basibaiek ka baringgik-i. Bagaipun baitu sakali, karano kami lai taduduek sorang jo baduo ateh namo nan babirian, iyo mananti Sutan Malenggang sakutiko.
Ka banantinyo angku Dt. Bagindo, asa pintak lai ka bulien, kandak lai ka balaku.
Lalu Dt. Bagindo mampaiyokan jo nan babirian. Maa Datuk R. Diaceh !
Kok bisieklah umpamo kadangaran, kok imbau lah umpamo kalampauan, ka baapo di kito ateh namo permintaan urang sumando tadi Dt. R. Diaceh ?
(Jawab Dt. R. Diaceh):
Kok di kito namonyo karajo baiek ka ba apikkan. Bagaipun baitu sakali, sabalun pitua jo pangaja, pitatah patitih kito bari, tantu kito abihkan dulu sisiek nan kabawah, pantak nan ka ateh, Kok di kito niniek mamak alah satuju, Cuma anak dek sagalo mande bapak, kamanakan dek kito sagalo mamak jo niniek mamak, ka baa pulo di ateh namo padang sarikek, bapak jo mandenyo Korong induek bako, bapandai sajolah Dt. Bagindo manyampaikannyo, nak abih sisiek nan ka bawah, pantak nan ka ateh.
Ka bakuasokannyo angku Dt. R. Diaceh ! ambo antakan ka tampek tumbuehnyo lai.
Lalu angku Dt. Bagindo menyampaikan kembali kapado urang
sumando (St. Malenggang). Maa Sutan Malenggang ? Sampaikanlah angku Dt. Bagindo !
Kok di kami sagalo niniek jo mamak, alah kami paiyo patidokan kok rasonyo lah bulek aie ka pambulueh, lah bulek kato ka mufakat, lah ka mambari izin satantangan parbanaran Sutan Malenggang tadi.

Sampaikanlah di St. Malenggang ka bapaknyo ateh namo Korong bako.
Bakuasokannyo angku Dt. Bagindo !
Maa Rajo Mudo ?
Dilayienyo Rajo Mudo sorang ka tampek ambo manyampaikan kato nan sapatah, dibathinnyo iyolah ka Rajo Mudo nan babirian, sarato jo mande-mandenyo, nan dikatokan di ateh namo kampuang nan tigo wajah iyolah di ateh namo Korong bako namonyo.
Nan ka disampaikan ka Rajo Mudo nan babirian, kok bisiek alah kadangaran, kok imbau lah bak umpamo kalampauan, iyoalah anak di kami, kamanakan dari mamak jo niniek mamak nan banamo si Bakhtiar anak dari si Ahmad, kok ketek mah alah gadang, binguang alah cadiek alah babari baraka, alah patuik mamakai adat dalam nagari, iyo nak sumando manyumando, ka pai manampueh dari Korong nan satu ka Korong nan satu. Ka baa pulo ateh namo induek bako?
(Jawab Rajo Mudo ateh namo Korong bapak) : Alah sampai di St. Malenggang ?
Sakiro-kiro!
Satantangan parbanaran Sutan Malenggang tadi kok di kami rasonyo, pintak ka babari, kandak ka bapalakuan, dima tagak mamak jo niniek mamak, kok di kami ka manuruik, artinyo bana lah tu kini :
w
Sawah gadang salek manyalek Manyalek di ruang batu
Bukan kami rusueh dek ka baralek
Hanyo risau alun jo ka baminantu
Atolah kini, lah takana dek inyo nak ka rumah urang, ateh namo sumando manyumando, supayo nak siang bak hari, nak tarang bak bulan, ka bacarian kok atau alah ado juek-juek. Kok alah ado ka Korong mano ko lah nan ka batampueh ? Iyo basiangan bana bak
hari, batarangan bana bak bulan. Kok lah tantu ujuik jo mukasuik nan ka ditampueh, alah sanang bana dihati kami Korong bako.
Kemudian setelah dapek kato mufakat dari sumando dari sumando jo mamak sarato niniek mamak dan Korong bako, mako kamudian niniek mamak mambari pituah jo pangaja kapado anak pai barumah.
Maa Bakhtiar ! Kamarilah duduek!
Maa Sutan Malenggang!
Lalukanlah angku Dt. Bagindo !
Satantangan permintaan urang sumando tadi kok dek kami raso-rasonyo mamak jo niniek mamak, sarato jo Korong bako, iyolah bulek aie ka pambulueh, lah bulek kato ka mufakat, iyolah kandak urang sumando ka kami palakukan, ka kami agieh pitua jo pangaja caro ka manaiki Korong urang atau ka manjadi sumando urang,
1. lyolah takana dari hati ketek bana nak barurnah ka si Ros?
Ilyo maak Mako kami tanyokan bana ka Tiar, iyo lai dari hati ketek atau indak, atau karano uru-uru sajo ? karano /sabab:
Partamo : urang sumando nan ka pai ma anta sirien, kok nan mangaku tajerek jangkie, kok nan takaku tajerek lihie, artinyo bana lah tu kini, alah bajalan urang sumando manuju tampek, kamudian waang mailak, iyo urang sumando nan ma anta sirieh tadi atau paretongan, iyo urang sumando waang nan manikahi nan ka calon isteri waang tu.
Baitu bana pituah manuruik adat. 2. Iyolah ada kasiapan Tiar untuek baruman?
* Alah maak! Baa kiro-kiro untuek nafkah urang ? Istilah babini artinyo baban ini. Tiar tantu harus marubah sikap dari nan lah biaso dikarajokan kapado nan ka ditampueh. Biasonyo bagarah lalu landang sajo jo
urang lain, nan labieh bana jo ipa bisan nan padusi. Hal-hal itu indak bulieh dikarajokan lai.
Baa mako baitu kato mamak ?
Karano kito manusia tahan kieh, binatang tahan palu, iko dinamokan raso jo pareso. Kok lamak di awak, katuju di urang. Kok sakik di awak, padieh di urang itu nan dinamokan hukum jangek. Artinyo bana iyolah indak bulieh awak manyakiti hati istri
awak itu. 3. Kok mamak nan ditinggakan, mamak didapati, mande ditinggakan
mande didapati, labieh-labieh kapado urang kampuang, walaupun kapalonyo sagadang tinju atau ka bodoh-bodohan, itu tetap urang kampuang awak. Kalaluannyo bana, diharagoi urang kampuang
awak, indak bulieh bakato balalu landang sajo. 4. Kok makan indak dapek ma abihkan, cancang indak dapek
mamutuihkan. Tumbueh karajo elok atau buruek, ba iyo awak jo
urang kampuang. 5. Jan manjadi urang sumando kacang miang, jan manjadi urang
sumando lapiek buruek, jan manjadi urang sumando langau hijau. Sumando nan ka dipakai iyolah sumando sitawa jo sidingin, atau
sumando niniek mamak. 6. Jan awak mamakai ilmu koncek, bilo takajuik malompek, atau
satok bangkak malatuih sajo. Iko indak bulieh dipakai. Tumbueh buruek harus dipikie dulu, sabab pikie palito hati, nanang saribu
aka. 7. Seandainyo ado kusuik di awak baduo nan indak salasai, baru di
imbaukan kapado urang kampuang, supayo dapek pitua jo
pangaja atau sitawa sidingin. 8. Kok selang jo mintuo, duokan pariuek, kok selang jo urang
kampuang takuek kayu, barih tanah. 9. Kok nan dikarajokan iyolah nan babarih nan bapahek, nan ba ukue
nan bakarek. Baitu bana pituah nan manuruik adat, kok ka manampueh Korong nan satu ka Korong nan satu, sacaro pitua adat sumando manyumando. Artinyo bana di agieh pitua jo pangaja salangkoknyo. Kok malam nan ka dipakalang kok siang
nan ka di patungkek, jan manjadi caci maki di urang. "Kamanakan ka barumah indak di agieh pitua jo pangaja, indak ditunjuek diajari dek mamak jo niniek mamak. Karano alun bisa disandang sorang, kok malu kanai Korong jo kampuang.
PITATAH PATITIHNYO : Kok bajalan babungo batih Malenggang babungo tangan Mambawo carano barisi sirieh salangkoknyo Sirieh nan ba indik tujueh
Daun rokok (daun anau) ba indik tujueh pulo Pinang nan barangkai tujueh buah Sarato sadah jo gambie panyirahan Rokok jo timbakau Bulien juo ditambah dengan kain nan sabaju
Kelengkapan carano tersebut diatas itulah nan dibawo urang , sumando nan pai surang, baduo atau batigo ka rumah si perempuan. Nan mananti di rumah si perempuan adalah urang sumando pulo.
Itulah nan dikatokan ma anta sirieh, atau pai batanyo.
Hari partamo sampai hari katigo di agieh kaba dari urang sumando di rumah si perempuan kapado urang sumando di rumah mande si laki-laki. Kaba nan dibawo (nan disampaikan) iyolah parbuatan sumando timba jo baliek. Di rumah si laki-laki disampaikan pulo buatan urang sumando timba jo baliek kapado mamak jo niniek mamak si laki-laki, manantukan wakatu ka balatak tando.
Selanjutnyo ditantukan apokoh akan manungkuih atau pitih nan ka dianta. Kok pitih nan ka diantakan, diantakan sahari sabalun balatak tando.
Catatan :
Pitua jo pangaja dari niniek mamak katiko balatak tando sajo.Sedangkan bagi laki-laki pitua dibarikan bilo ka ma anta sirieh (ka maminang) langkok jo pitunjuek jo pangaja.